Գյումրիի պատմաճարտարապետական շատ հուշակոթողներ, որոնք գտնվում են Կումայրի արգելոցի տարածքում, այսօր կանգնած են ոչնչացման եզրին: Ին՞չ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն փրկելու 19-րդ դարից մեզ հասած ժառանգությունը՝ այն հաջորդ սերունդներին փոխանցելու եւ Գյումրին զբոսաշրջության կենտրոն դարձնելու համար: Այս եւ բազմաթիվ այլ խնդիրների շուրջ Marzer.am-ի Շիրակի մարզի թղթակիցը զրուցել է քաղաքագետ, «Բացահայտենք Գյումրին նախաձեռնության հիմնադիր» Դերենիկ Մալխասյանի հետ:
-Պարոն Մալխասյան, Գյումրիի պատմաճարտարապետական բազմաթիվ հուշակոթողներ, որոնք գտնվում են Կումայրի արգելոցի տարածքում, այսօր կանգնած են, մեղմ ասած, ոչնչացման եզրին, որոնք նաեւ ճարտարապետության մեջ եզակի նմուշներ են: Ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում դրանց պահպանման ուղղությամբ:
-Հետաքրքրվածությունը Գյումրիի նկատմամբ վերջին տարիներին բավականին նկատելի է, բայց այստեղ առաջ է գալիս Գյումրու ալեքսանդրապոլյան պատմամշակութային, հուշարձանային ճարտարապետության պահպանման խնդիրը: Այս խնդիրը մեկ շենքի դեպքում չէ, այլ տասնյակներով կարելի է հաշվել: Կումայրի պատմամշակութային արգելոցը, որի մեջ կա մոտ 1600 պատմամշակությանի շենք-շինություն, գտնվում է պետության հոգածության ներքո: Այդ շենքերից շատերը այժմ կիսավեր վիճակում են, անգամ կանգնած են ոչնչացման եզրին: Ճիշտ է, պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ օրենքի տեսքով արվել է արգելոցի շենքերը պահպանելու համար, բայց իրականության մեջ պատկերը լրիվ այլ է: Հատուկ պահպանվող տարածքներում, որտեղ կան ապրող ընտանիքներ, արգելվում է կառուցել կցակառույցներ, կամ հարկեր ավելացնել: Հետեւաբար, եթե որեւէ անհատ փորձի բիզնես նպատակներով շինարարություն իրականացնի նմանատիպ կառույցներում, հայտնվելու է բյուրոկրատական քաշքշուկների մեջ, իսկ պետությունն էլ քայլեր չի ձեռնարկում դրանց պահպանության համար:
-Օրինակներ կնշե՞ք
Օրինակ՝ Գյումրիի հին փոստի շենքը, որը նաև շատերին՝ առավել ևս զբոսաշրջիների շրջանում հայտնի է «Մեր Մանկության տանգոն» ֆիլմից «Վառեմ-Մարեմ»-ի շենք, գտնվում է պետության հովանու ներքո, տարիներ շարունակ այդ կառույցը ամեն օր փլուզվում է բոլորիս աչքի առջև, վերածվել է աղբանոցի և ոչ մի քայլ չի ձեռնարկվում:
Պետությունը գոնե ժամանակ առ ժամանակ չնչին միջոցներ պետք է հատկացներ տարածքը մաքրելու, կտուրը նորոգելու և քայքայումից խուսափելու համար: Ամեն տարի լուսանկարներ եմ անում նույն շենքից և ամեն տարի մի փլուզված հատված եմ բացահայտում: Այդ շենքը իր հարակից շինություններով բավականին շքեղ է, աչքի ընկնող կառույցներից է և շատ ափսոս է:
-Եթե պետությունը իր պարտականությունները լիարժեք չի կատարում, ապա մասնավոր սեկտորի մոտ վիճակն ինչպիսի՞ն է. գիտենք, որ պատմաճարտարապետական շատ կառույցներ գտնվում են նաեւ մասնավորի ձեռքում։
-Մասնավոր սեփականության հետ կապված դարձյալ նույն վիճակն է: Ռեստավրացիան՝ օրինական բոլոր պահանջները պահպանելով, բավականին թանկ հաճույք է: Եթե ցանկանաս զրոյից նոր տուն կառուցել, ավելի շահեկան կլինի, քան ճարտարապետական հուշակաթողների վերականգման աշխատանքներն են: Նմանատիպ կառույցներ շատ շատ կան.
Օրինակ «Բարի Լույս»-ի շենքը, որը գտնվում է Շիրազի թանգարանի դիմաց, «Ֆաբրիկանտի տունը» հայտնի շենքը, որը եղել է հյուրատուն՝ այսինքն շահութաբեր տուն ալեքսանդրապոլյան շրջանում, գտնվում է Սուրբ Յոթ Վերք եկեղեցու անմիջապես հարևանությամբ: Դարձյալ ամեն տարի լուսանկարներ եմ անում և ամեն տարի բացահայտում, որ քայքայվում են այս շինությունները:
Գոնե պետությունը կարող էր ստիպել սեփականատերերին որևէ քայլ ձեռնարկել փրկելու այս եզակի շինությունները: Էլ չենք խոսում քիչ աչքի ընկնող, բայց գեղագիտական մեծ արժեք ներկայացնող շատ շինություններից: Որպես հասարակություն, որպես ազգ մենք պարտավոր ենք պահպանելու մեր պատմական ժառանգությունը:
-Գյումրին զբոսաշրջության կենտրոն դարձնելու ուղղությամբ անցնող տարիներին քայլեր ձեռնարկվեց, այն տվեց՞ իր շոշափելի արդյունքները:
Ամենաբարձր մակարդակով քննարկումներ եղան, բոլոր կողմերից քարոզում էին, որ Գյումրին ունի այդ պոտենցյալը: Բայց իրականությանը նայենք պարզ լույսի ներքո, ի՞նչ ենք ցուցադրում կամ վաճառում զբոսաշրջիկներին: Վաճառում ենք ալեքսանդրապոլյան ճարտարապետական շերտը, որն իր մեջ մեծ պատմություն է կրում, ուրեմն պետք է վերականգնել: Զբոսաշրջիկը գալիս է տեսնելու 19-րդ դարի շենք շինություններ, բայց նրանց ցուցադրվում են աղբանոցների վերածված շինությունների ավերակներ: Եթե ուզում ենք Գումրիում զարգացնել տուրիզմը, ապա պետք է այդ շինությունները վերականգնվեն օր առաջ: Չմոռանանք, որ Գյումրիում 19-րդ դարի ճարտարապետական շինություններն ավելի շատ են պահպանվել, քան ասենք Թբիլիսիում, կամ Կովկասի այլ երկրներում:
-Որպես ոլորտի մասնագետ, ինչպիսի՞ գործողություններ պետք է ձեռնարկվի թե՛ մասնավորի, թե պետության կողմից, որ Գյումրին իր ունեցած պոտենցիալով ներկայանալի լինի աշխարհին:
-Այստեղ առաջին հերթին պետության դերակատարությունը պետք է լինի առաջնային: Բյուրոկրատիան պետք է հնարավորինս հեշտացվի, որով ներդրողները, վերակառուցողները հեշտությամբ թույլտվություն ստանան նմանատիպ շենքերի վերականգման համար՝ միևնույն ժամանակ չխաթարելով կառույցի դիմագիծը: Շատերին եմ ճանաչում, ովքեր հենց հիմա գտնվում են դատական քաշքշուկների մեջ՝ թույլտվություն ստանալու, շինության վրա աշխատանքներ կատարելու համար: Դրանք ձգձգվում են տարիներ։ Շատերը իրենց ներդրումները դրա համար չեն բերում Գյումրի: Ես առաջարկում եմ խստացնել, բայց արագացնել:
Հաջորդ քայլը. պետությունը պետք է կանգնի մասնավորի կողքին։ Գումարներ ներդնի նաև մասնավոր կառույցների վերականգման համար, այդ գումարները կարելի է գտնել, թե՛ մասնավորից թե՛ հիմնադրամններից։ Եթե պետությունը իր վրա վերցնի շենքերի ֆասադային հատվածների և կտուրների նորոգման աշխատանքները, ապա մասնավորի հոգսը մի քիչ կթեթևանա։
Եթե մենք հիանում ենք Թբիլիսիով, մեծ գումարներ ենք ծախսում հին Թբիլիսին տեսնելու համար, ինչպես եղավ՝ պետությունն օգնեց մասնավորին, որ կարողացավ վերականգնել, և պահպանել ճարտարապետական հուշակոթողները: Մենք նույնպես ունենք այս հնարավորությունը, դեռ մի բան էլ ավելին:
Թբիլիսին պատմական քաղաք է, հարուստ մշակույթով, Գյումրին առավել ևս, պարզապես պետք են ներդրումներ՝ պահպանելու անցյալից եկած մեր գանձերը, որոնք հայտնվել են ոչնչացման եզրին:
-Պարոն Մալխասյան, այս ամենը հասկանալի է, բայց մեր քաղաքում դեռ լուծված չէ անգամ հանրային զուգարանների հարցը:
Այո, համաձայն եմ, արդեն քանի տարի խոսում ենք հանրային զուգարանների մասին, բայց հարցը չի լուծվում: Զբոսաշրջիկներին բերելով Գյումրի, այս հարցը դառնում է լուրջ խնդիր, կազմակերպիչները հայտնվում են անելանելի վիճակում, դա մեծ գումարների հետ կապված չէ, մեծ ջանքեր էլ թե՛ ՏԻՄ-երից, թե՛ պետությունից չի պահանջվում, և շատ ու շատ խնդիրներ, դեռ մնում են առկախված, որոնք շատ դեպքերում գումարների հետ կապված չեն , այլ ճիշտ կազմակերպվածության:
-Որքանո՞վ են նպաստում Գյումրու թանգարանները զբոսաշրջության զարգացման:
–Գյումրիի թանգարանների մասին այս պահին կարող եմ ասել միայն այն որ, շատերը գտնվում են վատ վիճակում: 21-րդ դարում թանգարանը չունենա օնլայն ցուցադրության կամ օնլայն տոմսեր ձեռք բերելու, ժամեր ամրագրելու հնարավորություն, մեղմ ասած, աբսուրդ է: Սրանք խնդիրներ են, որոնք պետք է լուծվեն թե՛ ՏԻՄ-երի, թե՛ պետության կողմից:
Արման Բաղդասարյան, Marzer.am, Շիրակի մարզ
